Sau nhiều thập kỷ làm giáo viên hóa học ở trường trung học, bà Yu Youfang (Trung Quốc), 90 tuổi, đã tiếp tục sự nghiệp của mình. Nhưng lần này, lớp học là một căn phòng tạm bợ trong căn tin của một viện dưỡng lão ở miền bắc Quốc, nơi các bài học thiên về hài kịch hơn là hóa học.
Các học sinh tinh nghịch của Yu có độ tuổi trung bình là 75, tập tành thực hiện các tình huống hài hước.
Yu, các học sinh của cô và lớp học là một phần của loạt phim lan truyền có tựa đề “Phim hài tại viện dưỡng lão” trên Douyin, phiên bản tiếng Trung của TikTok. Với hơn 200 video, loạt phim này giới thiệu cuộc sống của những người cao tuổi tại viện dưỡng lão Jingya ở thành phố Thiên Tân, thu hút hàng triệu người hâm mộ trên mạng xã hội Trung Quốc.
Chia sẻ với Sixth Tone, chủ sở hữu của Jingya, Chen Yuan (53 tuổi) nói rằng loạt video bắt đầu chỉ đơn thuần là một hoạt động vui vẻ, tự nguyện dành cho người già, cũng như một cách để quảng bá viện dưỡng lão đồng thời mong muốn thay đổi nhận thức của xã hội về việc chăm sóc người cao tuổi.
Ông nói: “Việc gửi người già vào viện dưỡng lão từng bị coi là thiếu tôn trọng, nhưng tôi muốn thay đổi nhận thức này. Viện dưỡng lão không đáng sợ như mọi người nghĩ. Ngày nay, người già có thể sống đàng hoàng và hạnh phúc tại các viện dưỡng lão.”
Trên Douyin, Jingya chỉ là một trong hơn 1.000 tài khoản kể chuyện về cuộc sống ở các viện dưỡng lão, mỗi tài khoản đều mong muốn định hình lại nhận thức về việc chăm sóc người cao tuổi khi Trung Quốc đang vật lộn với dân số già đi nhanh chóng.
Ảnh chụp màn hình series “Phim hài tại viện dưỡng lão”. Ảnh: Douyin
Theo số liệu chính thức, tỉ lệ người từ 65 tuổi trở lên đã tăng từ 9,4% năm 2012 lên 14,9% vào năm 2022. Sự gia tăng này khiến chính phủ ưu tiên phát triển “nền kinh tế tóc bạc”, nhằm tăng cường nguồn cung cho người già.
Trong bối cảnh sự thay đổi nhân khẩu học này, số lượng viện dưỡng lão ở Trung Quốc đã tăng đáng kể, từ 30.000 năm 2018 lên 41.000 vào năm 2023 , theo Cục Thống kê Trung Quốc. Tuy nhiên, chỉ có 3% người cao tuổi chọn cư trú tại những cơ sở như vậy, một phần do sự kỳ thị kéo dài của xã hội.
Chen tin rằng các nền tảng video ngắn như Douyin rất quan trọng để thu hẹp khoảng cách giữa viện dưỡng lão và thế giới bên ngoài. Ông giải thích: “Các video ngắn cho phép mọi người từ bên ngoài xem các viện dưỡng lão trông như thế nào”.
Nhưng đối với Jingya, sự phổ biến ngày càng tăng trên mạng xã hội đã gây ra nhiều tổn thất. Thay vì thu hút nhiều người đến ở tại viện dưỡng lão, 4 “ngôi sao” của Jingya - chính là những diễn viên đóng vai chính trong các video hài hước, bao gồm cả cha của Chen đã rời đi vào tháng trước.
Kể từ tháng 1 năm nay, cả 4 người đều bị lôi kéo đến một viện dưỡng lão lớn hơn, độc quyền hơn ở Thiên Tân, nơi họ đóng vai chính và tạo video Douyin của riêng mình, nhấn mạnh sự cạnh tranh khốc liệt trong ngành chăm sóc người cao tuổi do ảnh hưởng của truyền thông xã hội.
Bất chấp thất bại, Chen cho biết anh sẽ tiếp tục tạo nội dung truyền thông xã hội mới, đồng thời nói thêm rằng các video đã mang lại lợi ích cho người dân bằng cách cải thiện cuộc sống của họ và nâng cao nhận thức cộng đồng.
Tạo ra điều không tưởng
Vào Ngày Quốc tế Phụ nữ (8-3), một bản phác thảo đặc biệt đã được quay tại viện dưỡng lão Jingya. Feng Yan, một nhân viên chủ chốt được mọi người trìu mến gọi là “giám đốc”, chỉ đạo sản xuất. Là người sáng tạo chính đằng sau loạt video của Jingya, Feng chịu trách nhiệm về mọi thứ, từ viết kịch bản đến quay phim và quản lý tài khoản mạng xã hội của họ.
Bản phác thảo có năm cư dân ăn mặc như sinh viên, sử dụng thiết bị đơn giản: một micro Bluetooth, một điện thoại thông minh và quan trọng nhất là một mảnh giấy A4 có nhiều dòng chữ có kích thước 20.
Feng Yan (áo xám) thảo luận về kịch bản với cư dân viện dưỡng lão Jingya. Ảnh: Ding Rui/Sixth Tone
Bà Liu Guoxia, 87 tuổi, mỉm cười nói: “Dù già nhưng tôi vẫn có thể là sinh viên,” bà vừa mỉm cười vừa đặt xe tập đi ở trường quay. Bà là một trong những người đến đầu tiên, háo hức đứng thẳng người lên khi chờ đợi tín hiệu từ Feng.
Feng đã sắp xếp cho cả ba “học sinh” nữ ngồi ở hàng ghế đầu trong lớp học tạm thời của họ. Video được phát hành vào ngày hôm sau đã nhanh chóng thu hút được khoảng 3.000 lượt thích trên Douyin.
Ông Liu nằm trong số 70 người già coi viện dưỡng lão Jingya là nhà của họ. Được thành lập vào năm 2013 và nép mình trong một khu dân cư yên tĩnh ở phía tây nam Thiên Tân, cơ sở này cung cấp dịch vụ chăm sóc cho những người cao tuổi có độ tuổi trung bình khoảng 75 tuổi.
Chen ra mắt tài khoản video ngắn trên Douyin vào tháng 4 năm 2023, ngay sau khi cháu trai của ông, Chen Zhuo, 29 tuổi, học chuyên ngành Chỉ đạo Phát thanh và Truyền hình, gia nhập đội ngũ quản lý. Cùng với đạo diễn Feng Yan, bộ đôi đã sáng tạo ra nhiều nội dung khác nhau tại viện dưỡng lão Jingya.
Họ bắt đầu bằng việc giới thiệu những món đồ mới lạ mà những cư dân lớn tuổi hiếm khi gặp như mít, trứng đà điểu, bóng golf, ghi lại phản ứng của họ trên phim. Trong một nỗ lực ban đầu khác, Zhuo bắt đầu dạy những người dân lớn tuổi tiếng lóng thời thượng của Trung Quốc được thế hệ trẻ sử dụng, bao gồm jimei (“chị em”), YYDS (“vĩ đại nhất mọi thời đại”) và Versailles (“khoe khoang”).
“Quay những video này không phải là nhiệm vụ của chúng tôi, cũng không phải chỉ vì mục đích quay phim. Đó là dịch vụ do viện dưỡng lão cung cấp để giúp người già giải trí,” Feng nói với Sixth Tone.
Trong khi các video của Jingya đã thu hút hàng triệu người xem bằng những biểu cảm đáng yêu và những tình huống hài hước của cư dân, thì chính loạt bài dạy hóa học đã giúp họ trở nên nổi tiếng trên mạng.
Pha trộn sự hài hước với các chủ đề nghiêm túc hơn như sự sống và cái chết, những video này đặc biệt gây được tiếng vang với khán giả trẻ Trung Quốc, truyền cảm hứng cho họ với cách nhìn nhẹ nhàng về cái chết.
Đằng sau hậu trường
Cứ một hoặc hai ngày, Jingya lại phát hành nội dung mới trên Douyin, mỗi nội dung thường thu hút hơn 5.000 lượt thích. Theo Feng, nguồn cảm hứng của họ thường đến từ các chủ đề và meme thời thượng trên mạng xã hội cũng như những thông điệp nâng cao tinh thần được tìm thấy trong sách.
Việc sản xuất những đoạn trích này bao gồm một quy trình nhanh chóng nhưng cẩn thận: thường mất khoảng một giờ để hoàn thành một video dài chưa đầy một phút, từ quay phim đến chỉnh sửa. Nhưng trước những thách thức mà các “diễn viên” phải đối mặt trong việc ghi nhớ đầy đủ các dòng, mỗi video sẽ được quay từng câu một.
“Đôi khi người già rất coi trọng việc quay phim. Ví dụ, khi ông nội Xu (một cư dân 87 tuổi) quay phim, đôi khi ông nói: 'Ồ, tôi quên mất (lời thoại của tôi), hãy làm lại nhé”, Feng nói.
Bất chấp sự nhiệt tình của họ, hầu hết những người tham gia lớn tuổi đều không sở hữu điện thoại thông minh.
“Khi bắt đầu, chúng tôi không hiểu rõ khái niệm quay một đoạn video ngắn. Chúng tôi chỉ làm cho vui thôi”, một thành viên ở viện dưỡng lão tên Wang Mingxun, 80 tuổi nói với Sixth Tone.
Một trong những cư dân đầu tiên của Jingya tình nguyện quay video, Wang, một tài xế xe buýt, đã nghỉ hưu ở bộ phận hậu cần của Cơ quan Động đất Thiên Tân ở tuổi 55. Vào tháng 10 năm 2022, ông chuyển đến Jingya cùng hai người chị gái lớn tuổi, đoàn tụ gia đình sau nhiều năm nữa.
Anh khẳng định: “Tôi sẽ không quay những nội dung thuần túy hài hước hay thiếu tôn trọng người lớn tuổi, cũng như sẽ không quay bất kỳ nội dung nào xúc phạm hay chế giễu người khuyết tật”. Trong các video, Wang thường đội chiếc mũ nồi đỏ yêu thích của mình, đóng vai hiệu trưởng trường học, người truyền tải những thông điệp tích cực đến khán giả.
Sự tham gia tích cực của anh thậm chí còn truyền cảm hứng cho những cư dân khác, bao gồm cả chị gái của anh và Wang Li, 63 tuổi - người ban đầu ngần ngại xuất hiện trước ống kính - tham gia các dự án video.
Wang Li cho biết: “Khi người già dần rút lui khỏi xã hội, tầm nhìn của họ tự nhiên trở nên thu hẹp hơn do không thể tham gia vào các hoạt động xã hội. Nhưng bằng cách quay video cùng nhau, ít nhất chúng ta có thể học hỏi và mở rộng tầm nhìn của mình một chút.”
Cái giá của sự nổi tiếng
Khi tài khoản video ngắn của Jingya tiếp tục phát triển, người dùng trực tuyến giờ đây có thể dễ dàng nhận ra một số cư dân. Họ bao gồm giáo viên hóa học nghiêm túc Yu và ba “học sinh” thông minh Wang Li, Geng Fengru vui vẻ, 73 tuổi và cha của Chen Yuan, Jiawei, người đóng vai “học sinh” tinh nghịch, gợi nhớ đến Carl trong bộ phim hoạt hình Pixar.
Các sinh viên, được gọi bằng tên tiếng Anh lần lượt là Alice, Bob và Carl, đã trở thành những nhân vật được cư dân mạng trẻ tuổi yêu thích.
Các diễn viên được gọi bằng tên tiếng Anh thân mật. Ảnh: Sixth Tone
Mặc dù không hoạt động tích cực trên mạng xã hội nhưng họ biết đến sự nổi tiếng của mình thông qua việc đưa tin trong nước, và xuất hiện trên truyền hình quốc gia Trung Quốc. Sự tiếp xúc này thậm chí còn cho phép một số người kết nối lại với những người bạn đã thất lạc từ lâu.
Chủ sở hữu của Jingya, Chen Yuan, nói: “Ít nhất thế giới bên ngoài có thể thấy viện dưỡng lão thực sự như thế nào và xã hội nói chung hiện cũng đang chú ý đến viện dưỡng lão”.
Bất chấp lưu lượng truy cập trực tuyến tăng đột biến, Chen vẫn phản đối việc kiếm tiền từ nền tảng này thông qua quảng cáo hoặc bán hàng livestream, những cách làm phổ biến của những người có ảnh hưởng trên nền tảng video ngắn trong nước.
“Chúng tôi không biết cách điều hành một doanh nghiệp như vậy, và chúng tôi không muốn kiếm tiền bằng cách bóc lột người cao tuổi,” Chen giải thích, nhấn mạnh cam kết của mình trong việc giữ các video tập trung vào cuộc sống hàng ngày của người cao tuổi.
Tuy nhiên, sự phổ biến ngày càng tăng của các video của Jingya đã mang đến những hậu quả không lường trước được: 4 diễn viên chủ chốt, bao gồm cả cha của Chen và Wang Li, hiện đã chuyển đến một cơ sở cao cấp cạnh tranh ở Thiên Tân.
Sự thay đổi bắt đầu sau khi Zhuo, cháu trai của Chen, người giúp tạo nội dung, bị sa thải khỏi Jingya vào tháng 11 năm 2023 sau những bất đồng về kế hoạch quay video cho người già.
Tuy nhiên, Zhuo đã nhận được một công việc tương tự tại Chunxuanmao - một viện dưỡng lão cao cấp với hơn 30 cơ sở trên khắp đất nước, và ngay sau đó, một số diễn viên nổi tiếng đã rời đến cùng một viện dưỡng lão.
Theo Chen Yuan, việc họ rời đến viện dưỡng lão đối thủ, đặc biệt là của cha anh, đã khiến mối quan hệ của họ trở nên căng thẳng. “Đôi khi tôi thấy hối hận khi bắt đầu mở tài khoản video ngắn. Nếu tôi không làm điều này, có lẽ mối quan hệ của tôi với bố đã không đạt đến mức này ngày hôm nay”, anh tiếc nuối.
Feng Yan (giữa) giúp cư dân Jingya mặc đồng phục trước khi quay video ngắn. Ảnh: Ding Rui/Sixth Tone
Nhưng Feng, hiện là giám đốc duy nhất tại Jingya, vẫn lạc quan. “Trọng tâm chính của chúng tôi vẫn là ngôi nhà (viện dưỡng lão) hơn là làm nổi bật bất kỳ người già cụ thể nào. Chúng tôi chỉ làm video cho người già chứ không biến họ thành ngôi sao,” anh nói.
Chen Zhuo coi những thay đổi là cơ hội để phát triển. Kể từ khi rời đi, anh ấy đã ra mắt tài khoản Douyin mới có tên “Mùa xuân trong viện dưỡng lão”, tài khoản này đã nhanh chóng thu hút hơn 600.000 người theo dõi trong hai tháng trên nhiều nền tảng mạng xã hội.
Sau những cảnh quay, nhiều cư dân trong viện dưỡng lão vẫn phải đối mặt với những thách thức của tuổi già và bệnh tật. “Họ không sợ chết nhưng họ sợ bị lãng quên và bỏ rơi”, Feng nói và cho biết thêm rằng những đoạn video ngắn giúp ghi lại cuộc sống của họ.
Tiểu Minh
